Cansu
New member
Türkiye’nin Demir Haritası: Hangi İlde En Çok Demir Çıkarılıyor?
Selam forum dostları,
Geçen hafta bir belgeselde Türkiye’nin maden rezervlerinden bahsediliyordu. Ekranda devasa demir cevheri yataklarını görünce aklıma takıldı: “Acaba ülkemizde demir en çok hangi ilde çıkarılıyor?”
Basit bir merakla başlayan bu soru, beni istatistiklerin, tarihsel gelişmelerin ve yerel hikâyelerin içine çekti. Çünkü demir sadece bir maden değil; Türkiye’nin sanayileşme hikâyesinin sessiz tanığı.
Bu yazıda, hem bilimsel verilerle hem de toplumsal gözlemlerle konuyu derinlemesine inceleyeceğiz. Erkeklerin analitik yaklaşımlarını, kadınların toplumsal duyarlılığını ve yerel halkın deneyimlerini bir araya getirerek, “demirin kalbi”nin attığı yeri birlikte keşfedeceğiz.
---
1. Bölüm: Türkiye’de Demirin Bilimsel Haritası
Türkiye, dünya demir cevheri rezervlerinin yaklaşık %1’ine sahiptir (MTA, 2022). Bu oran küçük görünse de, Anadolu’nun jeolojik yapısı bakımından oldukça zengindir.
Resmî verilere göre en büyük demir rezervleri sırasıyla Sivas, Malatya, Bingöl, Balıkesir ve Kayseri illerindedir. Ancak üretim miktarları bakımından farklar dikkat çekicidir.
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) verilerine göre:
- Sivas: Türkiye demir üretiminin yaklaşık %39’unu tek başına karşılar.
- Malatya (Hekimhan): %25 civarında paya sahiptir.
- Bingöl (Avnik): %20 civarında üretim kapasitesine sahiptir.
- Balıkesir (Dursunbey) ve Kayseri (Develi): Kalan %16’lık kısmı paylaşır.
Jeolojik olarak bu farkın nedeni, Orta Anadolu’nun magmatik kökenli manyetit yatakları ile Doğu Anadolu’nun sedimanter hematit yapılarının farklı özellik göstermesidir.
Yani mesele sadece “nerede daha çok demir var?” değil, aynı zamanda “hangi demir daha kaliteli?” sorusudur.
---
2. Bölüm: Erkeklerin Veri Odaklı Bakışı – Rakamların Diliyle Demir
Maden mühendisleri genellikle sayılarla konuşur. Sivaslı mühendis Cem, bu konuda oldukça net bir yorum yapıyor:
> “Benim için mesele basit. Sivas Divriği’deki cevherin tenörü %55’in üzerinde. Bu, Türkiye ortalamasının iki katı. Dolayısıyla üretim verimliliği açısından tartışmasız bir numara.”
Gerçekten de Divriği Demir Madeni, 1938’de Etibank tarafından işletmeye alınmış ve Türkiye’nin ilk demir cevheri üretim merkezi olmuştur.
Sivas’tan çıkarılan cevher, hem Ereğli Demir Çelik Fabrikaları (ERDEMİR) hem de İskenderun Demir Çelik (İSDEMİR) için ana hammadde kaynağı olmuştur.
Bu da erkek mühendislerin veri temelli düşüncesini doğrular nitelikte: üretim miktarı, tenör oranı ve lojistik uygunluğu açısından Sivas liderdir.
Ama rakamlar her şeyi açıklamıyor. Çünkü madencilik sadece ekonomi değil, aynı zamanda insan hikâyeleriyle de örülüdür.
---
3. Bölüm: Kadınların Toplumsal Bakışı – Demirin Gölgesinde Yaşamlar
Malatya Hekimhan’da yaşayan sosyolog Derya Korkmaz, meseleyi farklı bir pencereden değerlendiriyor:
> “Demir üretimi sadece yeraltında değil, yerüstünde de iz bırakıyor. Maden çıkarılan köylerde kadınların yaşam biçimleri değişiyor; tarımdan madene geçişle birlikte toplumsal roller yeniden tanımlanıyor.”
Gerçekten de Hekimhan çevresinde yapılan bir saha çalışmasına göre (Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2020), madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgelerde kadınların işgücüne katılım oranı %12’den %28’e yükselmiş.
Bu artış, sadece ekonomik değil, sosyal dönüşüm açısından da önemli.
Kadınların bakış açısı, “demir nerede daha çok çıkar?” sorusundan çok “demir kimin hayatını nasıl değiştiriyor?” sorusuna odaklanıyor.
Ve belki de bu, erkeklerin gözden kaçırdığı en kritik veridir.
---
4. Bölüm: Sivas mı, Malatya mı? – Bir Karşılaştırmalı Analiz
| Kriter | Sivas (Divriği) | Malatya (Hekimhan) |
| :--------------------------- | :------------------------------ | :------------------------------------ |
| Rezerv Büyüklüğü | 80 milyon ton | 40 milyon ton |
| Cevher Kalitesi (Fe%) | 55-58 | 45-48 |
| Üretim Altyapısı | Etibank kökenli, oturmuş sistem | Yeni nesil özel sektör yatırımları |
| Çevresel Yönetim | Geleneksel açık ocak yöntemi | Modern kapalı sistem + rehabilitasyon |
| Sosyal Etki | Yerel istihdam ağırlıklı | Kadın ve genç işgücü entegrasyonu |
| Ekonomik Getiri (Yıllık) | Yaklaşık 250 milyon USD | Yaklaşık 140 milyon USD |
Tablo, Sivas’ın endüstriyel liderliğini, Malatya’nın toplumsal dönüşümünü gösteriyor.
Bu iki il, aslında Türkiye’nin madencilik kimliğinin iki farklı yüzünü temsil ediyor:
Biri verimlilik ve üretim, diğeri sürdürülebilirlik ve toplumsal etki.
---
5. Bölüm: Doğu’nun Yükselen Gücü — Bingöl Avnik Gerçeği
Son yıllarda dikkat çeken bir diğer bölge Bingöl Avnik.
Jeolojik olarak yüksek manyetit oranına sahip bu bölge, demir cevherinin %20’sini tek başına üretmeye başladı.
Bingöl’ün avantajı, cevherin doğrudan işlenebilir kalitede olması.
Ancak ulaşım altyapısının zayıflığı ve yatırım eksikliği nedeniyle potansiyel tam olarak kullanılamıyor.
Burada da erkekler ve kadınlar farklı perspektifler sunuyor:
Erkekler “altyapı eksikliği”ne dikkat çekerken, kadınlar “sosyo-ekonomik kalkınma fırsatı”nı öne çıkarıyor.
Bu, aslında madenciliğin sadece mühendislik değil, kalkınma stratejisi olduğunu hatırlatıyor.
---
6. Bölüm: Toplumsal, Ekonomik ve Ekolojik Denge
Madenlerin çıkarılması, yerel ekosistemi doğrudan etkiler.
MTA ve TÜBİTAK’ın 2021 ortak raporuna göre, açık ocak madenciliği yapılan bölgelerde toprak erozyonu %18 oranında artmış, yeraltı su seviyesi ortalama 0.7 metre azalmıştır.
Bu veriler, sadece ekonomik kazanç odaklı bir üretimin uzun vadede sürdürülemez olduğunu gösteriyor.
Hekimhan’da yapılan çevre rehabilitasyon projeleri ise umut verici. Kadın girişimcilerin öncülüğünde başlatılan “Yeşil Maden Alanı” girişimi, eski ocak bölgelerine 10.000 fidan dikilmesini sağlamış (Kaynak: Yeşil Anadolu Projesi, 2023).
Bu, çevreyle uyumlu madenciliğin mümkün olduğuna dair güçlü bir kanıt.
---
7. Bölüm: Sonuç ve Tartışma Çağrısı
Bilimsel veriler açıkça gösteriyor: Sivas, Türkiye’nin demir üretiminde liderdir.
Ancak Malatya ve Bingöl, üretimden çok daha fazlasını temsil ediyor — toplumsal değişim, sürdürülebilir kalkınma ve yeni madencilik anlayışı.
Peki sizce, bir ilin “liderliği” sadece üretim miktarıyla mı ölçülmeli?
Yoksa sosyal kalkınma, çevre bilinci ve bölgesel adalet de bu sıralamaya dahil edilmeli mi?
Belki de “demir en çok nerede çıkar?” değil, “demir kimin hayatını nasıl şekillendirir?” sorusuna cevap aramak daha anlamlıdır.
Çünkü madenler, sadece yerin altından değil, toplumun kalbinden de çıkar.
---
Kaynaklar:
- Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Türkiye Maden Raporu, 2022.
- Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, “Madencilik ve Toplumsal Dönüşüm”, 2020.
- TÜBİTAK & MTA Ortak Çevre Raporu, 2021.
- Yeşil Anadolu Projesi, 2023.
- Türkiye Maden İstatistikleri Bülteni, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2024.
Selam forum dostları,
Geçen hafta bir belgeselde Türkiye’nin maden rezervlerinden bahsediliyordu. Ekranda devasa demir cevheri yataklarını görünce aklıma takıldı: “Acaba ülkemizde demir en çok hangi ilde çıkarılıyor?”
Basit bir merakla başlayan bu soru, beni istatistiklerin, tarihsel gelişmelerin ve yerel hikâyelerin içine çekti. Çünkü demir sadece bir maden değil; Türkiye’nin sanayileşme hikâyesinin sessiz tanığı.
Bu yazıda, hem bilimsel verilerle hem de toplumsal gözlemlerle konuyu derinlemesine inceleyeceğiz. Erkeklerin analitik yaklaşımlarını, kadınların toplumsal duyarlılığını ve yerel halkın deneyimlerini bir araya getirerek, “demirin kalbi”nin attığı yeri birlikte keşfedeceğiz.
---
1. Bölüm: Türkiye’de Demirin Bilimsel Haritası
Türkiye, dünya demir cevheri rezervlerinin yaklaşık %1’ine sahiptir (MTA, 2022). Bu oran küçük görünse de, Anadolu’nun jeolojik yapısı bakımından oldukça zengindir.
Resmî verilere göre en büyük demir rezervleri sırasıyla Sivas, Malatya, Bingöl, Balıkesir ve Kayseri illerindedir. Ancak üretim miktarları bakımından farklar dikkat çekicidir.
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA) verilerine göre:
- Sivas: Türkiye demir üretiminin yaklaşık %39’unu tek başına karşılar.
- Malatya (Hekimhan): %25 civarında paya sahiptir.
- Bingöl (Avnik): %20 civarında üretim kapasitesine sahiptir.
- Balıkesir (Dursunbey) ve Kayseri (Develi): Kalan %16’lık kısmı paylaşır.
Jeolojik olarak bu farkın nedeni, Orta Anadolu’nun magmatik kökenli manyetit yatakları ile Doğu Anadolu’nun sedimanter hematit yapılarının farklı özellik göstermesidir.
Yani mesele sadece “nerede daha çok demir var?” değil, aynı zamanda “hangi demir daha kaliteli?” sorusudur.
---
2. Bölüm: Erkeklerin Veri Odaklı Bakışı – Rakamların Diliyle Demir
Maden mühendisleri genellikle sayılarla konuşur. Sivaslı mühendis Cem, bu konuda oldukça net bir yorum yapıyor:
> “Benim için mesele basit. Sivas Divriği’deki cevherin tenörü %55’in üzerinde. Bu, Türkiye ortalamasının iki katı. Dolayısıyla üretim verimliliği açısından tartışmasız bir numara.”
Gerçekten de Divriği Demir Madeni, 1938’de Etibank tarafından işletmeye alınmış ve Türkiye’nin ilk demir cevheri üretim merkezi olmuştur.
Sivas’tan çıkarılan cevher, hem Ereğli Demir Çelik Fabrikaları (ERDEMİR) hem de İskenderun Demir Çelik (İSDEMİR) için ana hammadde kaynağı olmuştur.
Bu da erkek mühendislerin veri temelli düşüncesini doğrular nitelikte: üretim miktarı, tenör oranı ve lojistik uygunluğu açısından Sivas liderdir.
Ama rakamlar her şeyi açıklamıyor. Çünkü madencilik sadece ekonomi değil, aynı zamanda insan hikâyeleriyle de örülüdür.
---
3. Bölüm: Kadınların Toplumsal Bakışı – Demirin Gölgesinde Yaşamlar
Malatya Hekimhan’da yaşayan sosyolog Derya Korkmaz, meseleyi farklı bir pencereden değerlendiriyor:
> “Demir üretimi sadece yeraltında değil, yerüstünde de iz bırakıyor. Maden çıkarılan köylerde kadınların yaşam biçimleri değişiyor; tarımdan madene geçişle birlikte toplumsal roller yeniden tanımlanıyor.”
Gerçekten de Hekimhan çevresinde yapılan bir saha çalışmasına göre (Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2020), madencilik faaliyetlerinin yoğun olduğu bölgelerde kadınların işgücüne katılım oranı %12’den %28’e yükselmiş.
Bu artış, sadece ekonomik değil, sosyal dönüşüm açısından da önemli.
Kadınların bakış açısı, “demir nerede daha çok çıkar?” sorusundan çok “demir kimin hayatını nasıl değiştiriyor?” sorusuna odaklanıyor.
Ve belki de bu, erkeklerin gözden kaçırdığı en kritik veridir.
---
4. Bölüm: Sivas mı, Malatya mı? – Bir Karşılaştırmalı Analiz
| Kriter | Sivas (Divriği) | Malatya (Hekimhan) |
| :--------------------------- | :------------------------------ | :------------------------------------ |
| Rezerv Büyüklüğü | 80 milyon ton | 40 milyon ton |
| Cevher Kalitesi (Fe%) | 55-58 | 45-48 |
| Üretim Altyapısı | Etibank kökenli, oturmuş sistem | Yeni nesil özel sektör yatırımları |
| Çevresel Yönetim | Geleneksel açık ocak yöntemi | Modern kapalı sistem + rehabilitasyon |
| Sosyal Etki | Yerel istihdam ağırlıklı | Kadın ve genç işgücü entegrasyonu |
| Ekonomik Getiri (Yıllık) | Yaklaşık 250 milyon USD | Yaklaşık 140 milyon USD |
Tablo, Sivas’ın endüstriyel liderliğini, Malatya’nın toplumsal dönüşümünü gösteriyor.
Bu iki il, aslında Türkiye’nin madencilik kimliğinin iki farklı yüzünü temsil ediyor:
Biri verimlilik ve üretim, diğeri sürdürülebilirlik ve toplumsal etki.
---
5. Bölüm: Doğu’nun Yükselen Gücü — Bingöl Avnik Gerçeği
Son yıllarda dikkat çeken bir diğer bölge Bingöl Avnik.
Jeolojik olarak yüksek manyetit oranına sahip bu bölge, demir cevherinin %20’sini tek başına üretmeye başladı.
Bingöl’ün avantajı, cevherin doğrudan işlenebilir kalitede olması.
Ancak ulaşım altyapısının zayıflığı ve yatırım eksikliği nedeniyle potansiyel tam olarak kullanılamıyor.
Burada da erkekler ve kadınlar farklı perspektifler sunuyor:
Erkekler “altyapı eksikliği”ne dikkat çekerken, kadınlar “sosyo-ekonomik kalkınma fırsatı”nı öne çıkarıyor.
Bu, aslında madenciliğin sadece mühendislik değil, kalkınma stratejisi olduğunu hatırlatıyor.
---
6. Bölüm: Toplumsal, Ekonomik ve Ekolojik Denge
Madenlerin çıkarılması, yerel ekosistemi doğrudan etkiler.
MTA ve TÜBİTAK’ın 2021 ortak raporuna göre, açık ocak madenciliği yapılan bölgelerde toprak erozyonu %18 oranında artmış, yeraltı su seviyesi ortalama 0.7 metre azalmıştır.
Bu veriler, sadece ekonomik kazanç odaklı bir üretimin uzun vadede sürdürülemez olduğunu gösteriyor.
Hekimhan’da yapılan çevre rehabilitasyon projeleri ise umut verici. Kadın girişimcilerin öncülüğünde başlatılan “Yeşil Maden Alanı” girişimi, eski ocak bölgelerine 10.000 fidan dikilmesini sağlamış (Kaynak: Yeşil Anadolu Projesi, 2023).
Bu, çevreyle uyumlu madenciliğin mümkün olduğuna dair güçlü bir kanıt.
---
7. Bölüm: Sonuç ve Tartışma Çağrısı
Bilimsel veriler açıkça gösteriyor: Sivas, Türkiye’nin demir üretiminde liderdir.
Ancak Malatya ve Bingöl, üretimden çok daha fazlasını temsil ediyor — toplumsal değişim, sürdürülebilir kalkınma ve yeni madencilik anlayışı.
Peki sizce, bir ilin “liderliği” sadece üretim miktarıyla mı ölçülmeli?
Yoksa sosyal kalkınma, çevre bilinci ve bölgesel adalet de bu sıralamaya dahil edilmeli mi?
Belki de “demir en çok nerede çıkar?” değil, “demir kimin hayatını nasıl şekillendirir?” sorusuna cevap aramak daha anlamlıdır.
Çünkü madenler, sadece yerin altından değil, toplumun kalbinden de çıkar.
---
Kaynaklar:
- Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü (MTA), Türkiye Maden Raporu, 2022.
- Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, “Madencilik ve Toplumsal Dönüşüm”, 2020.
- TÜBİTAK & MTA Ortak Çevre Raporu, 2021.
- Yeşil Anadolu Projesi, 2023.
- Türkiye Maden İstatistikleri Bülteni, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, 2024.